اعمال شب نیمه ماه رجب
شب نیمه ماه رجب، شب شریفی است و در آن چند عمل مستحب است:
اوّل:
غسل کردن.
دوّم:
شبزندهداری به عبادت، چنانکه علاّمه مجلسی فرموده.
سوّم:
زیارت حضرت سیدالشّهدا(علیهالسلام).
چهارم:
شش رکعت نماز به کیفیتی که در اعمال «شب سیزدهم» گذشت.
پنجم:
سی رکعت نماز که در هر رکعت سوره«حَمد»
و «10 مرتبه» سوره«توحید»
خوانده شود و این نماز را سید ابن طاووس با فضیلت بسیار از رسول خدا(صلیاللهعلیهوآله) روایت کرده.
ششم:
دوازده رکعت نماز، هر دو رکعت با یک سلام و در هر رکعت، هر یک از سورههای«حَمد»
و«توحید»
و«فَلَق»
و«ناس»
و«آیتالکرسی»
و«قدر»
را «4 مرتبه» بخواند و پس از سلام «4 مرتبه» بگوید:
اللّٰهُ اللّٰهُ رَبِّي لَاأُشْرِكُ بِهِ شَيْئاً ، وَلَا أَتَّخِذُ مِنْ دُونِهِ وَلِيّاً؛
خدا خدا، پروردگارا، چیزی را شریک او نسازم و جز او سرپرستی نگیرم.
سپس هر دعایى که مىخواهد بخواند.
سید بن طاووس این نماز را به این صورت از امام صادق(علیهالسلام) روایت کرده، ولی شیخ در کتاب «مصباح» فرموده: که داود بن سرحان از امام صادق(علیهالسلام) روایت کرده:
در شب نیمه رجب دوازده رکعت نماز به جا میآوری، در هر رکعت بعد از سوره«حمد»
یک سوره خوانده و هنگامیکه از نماز فراغت یافتی، هر یک از سورههای«حَمد»
،«قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ»
و«قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ»
و«توحید»
و«آیتالکرسی»
را «4 مرتبه» قرائت میکنی و پس از آن «4مرتبه» میگویی:
سُبْحانَ اللّٰهِ ، وَالْحَمْدُ لِلّٰهِ ، وَلَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ ، وَاللّٰهُ أَكْبَرُ؛
منزّه است خدا و سپاس خاص اوست و معبودی جز او نیست و او بزرگتر از هر وصفی است.
سپس میخوانی:
اللّٰهُ اللّٰهُ رَبِّي لَاأُشْرِكُ بِهِ شَيْئاً ، وَما شاءَاللّٰهُ ، لَاقُوَّةَ إِلّا بِاللّٰهِ العَلِيِّ الْعَظِيمِ .خدا خدا، پروردگارا، چیزی را شریک او نسازم و هرچه او خواهد شود، نیرویی نیست جز خدای برتر و بزرگ.
و همچنین در «شب بیستوهفتم» مثل این عمل را به جا میآوری.
ام داوود کیست؟
براساس نقل اعیان الشیعه, ام داود, کنیز جناب حسن فرزند حسن مثنی فرزند امام حسن مجتبی علیه السلام بوده است.
برخی گفته اند ام داود کنیز رومی یا بربری نبوده بلکه از نسب شریف خاندان علوی بوده است. و نام او فاطمه دختر عبدالله فرزند ابراهیم بوده است. واقعیت این است که ام داود زن شریف و بزرگواری بوده است که مورد اعتماد حضرت امام صادق علیه السلام بوده است به گونه ای که به او این دعای مخصوص را یاد داده است تا با خواندن آن دعا فرزندش داود از زندان منصور دوانیقی آزاد شود.
ام داود, دایه مهربان امام صادق علیه السلام نیز بوده است امام صادق علیه السلام با داود همشیر بوده است. با این حساب می توان گفت که ام داود مادر رضاعی امام صادق علیه السلام بوده است.پس ام داود زن مومنه پاکدامن و پاک دین و پاک سرشتی بوده است که معاصر امام صادق و بنابراین مادر رضاعی آن حضرت بوده است.
(رک: اعیان الشیعه, ج ۴ , ص, ۵۶۱ )
دعای ام داود در نیمه ماه رجب وارد شده و البته در برخی مناسبت های دیگر نیز خواندن آن سفارش شده است . البته تمام اعمال نیمه رجب را, اعمال ام داود نمی گویند, بلکه بخشی از آن دعای مخصوص ام داود است.
این دعا در کتاب مفاتیح الجنان آمده است . این دعا توسط امام صادق علیه السلام به ام داود تعلیم داده شده است . غرض این بود که ام داود با تعلم و قرائت این دعا فرزندش داود را از حبس منصور دوانیقی نجات بدهد که بالاخره با خواندن این دعا مشکلش حل شد و خداوند داود را از حبس نجات داد.
پربرکت ترین روز
ماه رجب هفتمین ماه از ماههای قمری، ماهی بسیار شریف و از ماههای حرام است که فضایل زیادی در روایات برای آن برشمردهاند. به ماه رجب، رجب الأصب یعنی ماه ریزش رحمت خداوند بر مردم نیز میگویند.
روز سیزدهم این ماه از بزرگترین ایام سال است؛ چراکه امیر مؤمنان علی علیهالسلام در این روز به دنیا آمده است. در کتاب مفاتیح الجنان دربارۀ این روز سیزدهم چنین آمده است:
آگاه باش که در هر یک از ماههای رجب و شعبان و رمضان، در شب سیزدهم مستحب است دو رکعت نماز بگزارند به این صورت که: در هر رکعت پس از سوره «حمد»، سورههای «یس» و «تَبارَکَ الْمُلک» و «توحید» را بخوانند.
شب چهاردهم و پانزدهم: چهار رکعت با همین کیفیت [شب سیزدهم] و با دو سلام و در شب پانزدهم 6 رکعت با سه سلام و به همین صورت.
از امام صادق علیهالسلام روایت شده است: هر که چنین کند تمام فضیلت این سه ماه را دریابد و همه گناهانش جز شرک آمرزیده شود.
روز سیزدهم اوّل «ایام البیض» است و برای روزه این روز و روز چهاردهم و پانزدهم، ثواب بسیاری وارد شده؛ و اگر کسی بخواهد «عمل اُمّداود» را بهجا آورد، باید این روز را روزه بدارد.
در روز سیزدهم این ماه بنا بر مشهور، سی سال پس از عامالفیل ولادت باسعادت حضرت امیرالمؤمنین علیهالسلام در کعبه معظّمه واقع شده است.
*مفاتیح الجنان/ اعمال ماه رجب
اعمال ماه رجب
مشروح تقویم و اعمال ماه رجب بنا بر منابع دینی به شرح زیر است:
روز اول: مطابق بعضی از روایات، روز ولادت امام محمد باقر(علیه السلام) در سال 57 هجری.
روز سوم: روز شهادت امام علی النقی(علیه السلام) در سال 254 هجری.
روز دهم: روز ولادت امام محمد تقی(علیه السلام) طبق بعضی از روایات.
روز سیزدهم: روز ولادت امیر مومنان علی بن ابی طالب(علیه السلام) در داخل کعبه؛ 12 سال قبل از بعثت رسول خدا(صلی الله علیه و اله و سلم).
روز پانزدهم: مطابق برخی از نقلها، روز وفات حضرت زینب کبری(سلام الله علیها) در سال 63 هجری.
روز هجدهم: روز وفات جناب ابراهیم، فرزند رسول خدا(صلی الله علیه و اله و سلم).
روز بیست و پنجم: روز شهادت امام موسی بن جعفر(علیه السلام) در سال 183 هجری.
روز بیست و ششم: مطابق روایتی، روز وفات حضرت ابوطالب(علیه السلام).
روز بیست و هفتم: بعثت پیامبر گرامی اسلام(صلی الله علیه و اله و سلم).
ماه رجب و ماههای شعبان و رمضان، از ماههای بسیار پرفضیلت هستند و از تعبیرات بعضی از روایات اینگونه برمیآید که ماه رجب در میان این سه ماه، امتیاز خاصی دارد؛ تا آنجا که ماه رجب «ماه خدا» نامیده شده و ماه شعبان «ماه پیامبر» و ماه مبارک رمضان «ماه امت».
اعمال مشترک ماه مبارک رجب:
اینها اعمالی است که انجام دادن آنها متعلق به همه ماه است و اختصاصى به روز معینی ندارد و آن چند مورد است:
1- در تمام ایام ماه رجب دعای ذیل را که روایت شده امام زین العابدین علیه السلام در حجر در غره خواندند، خوانده شود:
«یَا مَنْ یَمْلِکُ حَوَائِجَ السَّائِلِینَ وَ یَعْلَمُ ضَمِیرَ الصَّامِتِینَ لِکُلِّ مَسْأَلَةٍ مِنْکَ سَمْعٌ حَاضِرٌ وَ جَوَابٌ عَتِیدٌ اللَّهُمَّ وَ مَوَاعِیدُکَ الصَّادِقَةُ وَ أَیَادِیکَ الْفَاضِلَةُ وَ رَحْمَتُکَ الْوَاسِعَةُ فَأَسْأَلُکَ أَنْ تُصَلِّىَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَقْضِىَ حَوَائِجِى لِلدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ إِنَّکَ عَلَى کُلِّ شَىْءٍ قَدِیرٌ.»
2- دعایی را که از حضرت صادق علیه السلام روایت شده، خوانده شود:
«خَابَ الْوَافِدُونَ عَلَى غَیْرِکَ وَ خَسِرَ الْمُتَعَرِّضُونَ إِلا لَکَ وَ ضَاعَ الْمُلِمُّونَ إِلا بِکَ وَ أَجْدَبَ الْمُنْتَجِعُونَ إِلا مَنِ انْتَجَعَ فَضْلَکَ بَابُکَ مَفْتُوحٌ لِلرَّاغِبِینَ وَ خَیْرُکَ مَبْذُولٌ لِلطَّالِبِینَ وَ فَضْلُکَ مُبَاحٌ لِلسَّائِلِینَ وَ نَیْلُکَ مُتَاحٌ لِلْآمِلِینَ وَ رِزْقُکَ مَبْسُوطٌ لِمَنْ عَصَاکَ وَ حِلْمُکَ مُعْتَرِضٌ لِمَنْ نَاوَاکَ عَادَتُکَ الْإِحْسَانُ إِلَى الْمُسِیئِینَ وَ سَبِیلُکَ الْإِبْقَاءُ عَلَى الْمُعْتَدِینَ اللَّهُمَّ فَاهْدِنِى هُدَى الْمُهْتَدِینَ وَ ارْزُقْنِى اجْتِهَادَ الْمُجْتَهِدِینَ وَلا تَجْعَلْنِى مِنَ الْغَافِلِینَ الْمُبْعَدِینَ وَ اغْفِرْ لِى یَوْمَ الدِّینِ»
3- از حضرت صادق علیه السلام روایت شده که در ماه رجب این خوانده شود:
«اللَّهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُکَ صَبْرَ الشَّاکِرِینَ لَکَ وَ عَمَلَ الْخَائِفِینَ مِنْکَ وَ یَقِینَ الْعَابِدِینَ لَکَ اللَّهُمَّ أَنْتَ الْعَلِىُّ الْعَظِیمُ وَ أَنَا عَبْدُکَ الْبَائِسُ الْفَقِیرُ أَنْتَ الْغَنِىُّ الْحَمِیدُ وَ أَنَا الْعَبْدُ الذَّلِیلُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ امْنُنْ بِغِنَاکَ عَلَى ف. َقْرِى وَ بِحِلْمِکَ عَلَى جَهْلِى وَ بِقُوَّتِکَ عَلَى ضَعْفِى یَا قَوِىُّ یَا عَزِیزُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الْأَوْصِیَاءِ الْمَرْضِیِّینَ وَ اکْفِنِى مَا أَهَمَّنِى مِنْ أَمْرِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ.»
قابل توجه است که ادعیه دیگری نیز برای این ماه عزیز ذکر شده است که میتوانید به مفاتیح الجنان مبحث اعمال ماه رجب رجوع نمایید.
4- از حضرت رسول اکرم صلى الله علیه و آله روایت شده که: هر کس در ماه رجب صد مرتبه بگوید: «أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ الَّذِى لا إِلَهَ إِلا هُوَ وَحْدَهُ لا شَرِیکَ لَهُ وَ أَتُوبُ إِلَیْهِ» و آن را به صدقه ختم فرماید حق تعالى براى او به رحمت و مغفرت و کسى که چهار صد مرتبه بگوید بنویسد براى او اجر صد شهید عطا فرماید.
5- از نبی مکرم اسلام روایت است: کسى که در ماه رجب هزار مرتبه «لا إِلَهَ إِلا اللهُ» بگوید خداوند عز و جل براى او صد هزار حسنه عطا کند و براى او صد شهر در بهشت بنا فرماید.
6- روایت است کسى که در رجب در صبح هفتاد مرتبه و در شب نیز هفتاد مرتبه بگوید «أَسْتَغْفِرُ اللهَ وَ أَتُوبُ إِلَیْهِ» و پس از اتمام ذکر، دستها را بلند کند و بگوید: «اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِى وَ تُبْ عَلَىَّ» اگر در ماه رجب بمیرد خدا از او راضى باشد و به برکت ماه رجب، آتش او را مس نکند.
7- در کل این ماه هزار مرتبه ذکر: «أَسْتَغْفِرُ اللهَ ذَا الْجَلالِ وَ الْإِکْرَامِ مِنْ جَمِیعِ الذُّنُوبِ وَ الْآثَامِ» گفته شود؛ تا خداوند رحمان او را بیامرزد.
8- سید بن طاووس در اقبال از حضرت رسول اکرم صلى الله علیه و آله فضیلت بسیاری براى خواندن سوره قل هو الله أحد نقل کرده است که ده هزار مرتبه یا هزار مرتبه یا صد مرتبه در این ماه تلاوت شود؛ و نیز روایت کرده که هر کس در روز جمعه ماه رجب صد مرتبه سوره قل هو الله أحد را بخواند براى او در قیامت نورى شود که او را به بهشت رهنمون میشود.
9- سید بن طاووس از حضرت رسول صلى الله علیه و آله روایت کرده که: هر کس در روز جمعه ماه رجب، مابین نماز ظهر و عصر، چهار رکعت نماز بگزارد و در هر رکعت حمد یک مرتبه و آیة الکرسى هفت مرتبه و قل هو الله أحد پنج مرتبه بخواند، و سپس ده مرتبه بگوید: «أَسْتَغْفِرُ اللهَ الَّذِى لا إِلَهَ إِلا هُوَ وَ أَسْأَلُهُ التَّوْبَةَ» حق تعالى براى او از روزى که این نماز را گزارده تا روزى که بمیرد هر روزى هزار حسنه به او عطا فرماید، و او را به هر آیهای که خوانده شهرى در بهشت از یاقوت سرخ و به هر حرفى قصرى در بهشت از دُرّ سفید دهد و تزویج فرماید او را حورالعین و از او راضى شود.
10- سه روز از این ماه را که پنجشنبه و جمعه و شنبه باشد روزه گرفته شود. زیرا که روایت شده هر کس در یکى از ماههاى حرام، این سه روز را روزه بدارد حق تعالى براى او ثواب نهصد سال عبادت بنویسد.
11- از حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله روایت است که: هر کس در یک شب از شبهاى ماه رجب ده رکعت نماز به این نحو که در هر رکعت حمد و قل یا ایها الکافرون یک مرتبه و توحید سه مرتبه بخواند، خداوند گناهان او را میآمرزد.
* رجوع شود به مفاتیح الجنان: در حدود 20 عمل مشترک برای این ماه برشمرده شده است.
تبریک ماه رجب
پرسش:
آیا « خبر دادن آغاز ماه رجب به دیگران » در احادیث معتبر توصیه شده و باعث بخشودگی گناهان می شود؟
پاسخ:
خبر دادن آغاز ماه های بافضیلت به مردم اگر با قصد تشویق دیگران به انجام عبادات و مستحبات این ماه ها باشد قطعا کار پسندیده ای است اما احادیثی که در سال های اخیر در فضای مجازی در مورد ثواب خبر دادن به مردم درباره آغاز ماه رجب منتشر شده و از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) و امام باقر (علیه السلام) نقل می شود در منابع حدیثی با سند معتبر یافت نشده است و در واقع از شایعات اینترنتی و روایات ساختگی به شمار می رود.
متاسفانه بعضی نیز از روی خوش باوری اینگونه احادیث جدید را باور می کنند و کنجکاو نمی شوند که چرا در طول هزار و چهارصد سال چنین حدیثی در کتب معتبر نبوده؟!
امروزه با رایانه و نرم افزارها با مقداری مهارت می توان جستجو کرد و احادیث جعلی عامیانه را از احادیث معتبر متمایز کرد ولی برخی از عزیزان حوصله یا فرصت مراجعه به منابع را ندارند یا دسترسی به نرم افزارها ندارند. توصیه کردن به خود و دیگران برای انجام واجبات و مستحبات در ماههای با فضیلت بسیار خوب است اما نباید ناخواسته برای این کار به نشر حدیث جعلی دست بزنیم.